«Кацёл з каменьчыкамі» Уладзіміра Караткевіча – прэм’ера і дэбют у Тэатры «Лялька»
«Калі чалавек, кожны чалавек, вельмі захоча зрабіць другому хоць маленькае дзіва — свет зробіцца светам дзіваў». Уладзімір Караткевіч.
Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч — нашае ўсё! Ён — наша гістарычная памяць і свядомасць. Яго творы і пра нас сучасных: пра Беларусь і беларусаў, пра родны край, гісторыю і спрадвечную надзею на лепшы лёс, пра «Зямлю пад белымі крыламі».
Маленькая казка — «Кацёл з каменьчыкамі» яшчэ і пра бульбу, што не аднойчы ратавала нашую краіну ад голаду.
Сяргей Талкач у ролі Чараўніка
Караткевіч бачыў вайну і бяду на ўласныя вочы. Ён быў з пасляваеннага пакалення. Як і мая мама, што з братам вясной збірала перамёрзлую бульбу на калгасным полі. А бабуля, гатавала з яе шасцярым дзецям шайморы з вотруб’ем. Дзеда, як і мужа гераіні казкі Караткевіча, забралі на вайну, дзе ён загінуў. Для маёй мамы, як і для мільёнаў тагачасных беларусаў, маладая бульба была доўгачаканай і самай смачнай стравай у свеце.
Віктар Ігнатавіч Клімчук памятае паслеваеннае жыццё. І ён вялікі аматар творчасці Караткевіча. Таму, менавіта, гэтая казка даўно планавалася да пастаноўкі.
Ажыцявіла ж план мастацкага кіраўніка актрыса тэатра, якая вучыцца ў Піцерскай акадэміі мастацтва на рэжысёра — Марыя Кавалёва:
«Караткевіч – наш класік. Яго творчасць ведае кожны беларус.Ён пісаў пра нас і для нас. Таму рабіць гэту казку было вельмі ганарова і адказна. Я вельмі ўдзячна абоім Клімчукам, што дапамагалі і падказвалі мне. Тэма ж казкі асабіста блізкая. Вольга Лазебная мае і рысы і маёй мамы. Я ж са шматдзетных. Нас у мамы, таксама было пяцёра і пытанне, чым накарміць дзяцей рэгулярна гучала ў нашай хаце».
Марыя Кавалёва — рэжысёр і актрыса тэатра
«Дык вось было гэта даўно, вельмі даўно, так даўно, што ў нашай з табой краіне яшчэ не было тады бульбы» — з гэтых слоў пачынаецца казка «Кацёл з каменьчыкамі» Беларускага Тэатра «Лялька».
Сяргей Талкач, у ролі галоўнага чараўніка, пачынае аповед пра дабро, зло і… бульбу. Дзіяна Юрчанка, разам з выканаўцам галоўнай ролі, стварылі адмысловы харэаграфічны малюнак. У рухах Чараўніка праглядаюцца і індаеўрапейскія матывы, і сілавыя пасы Цыгун, і нешта невядомае нават свядомаму гледачу.
Пластычнасць і легкія рухі акцёра надаюць дзейству харэаграфічны падтэкст. Яго аблічча, манера размовы і рух ствараюць яскравы вобраз ці то іншаземнага валацугі, ці то чараўніка, ці то божага сына, які выпадкова завітаў у гаротную вёску.
Ён і ёсць тая вышэйшая сіла, што змагаецца з Несправядлівасцю, якая па Караткевічу — галоўны грэх на зямлі.
Вольга Прусак — пастаянны аўтар «Лялькі», а «Кацёл з каменьчыкамі» — адна з яе інсцэніровак. Для п’есы драматург выбрала строгі кампазіцыйны лад і выразнасць трох цэнтральных вобразаў. Гэта адсыл да ўзораў лепшых старажытных трагедый.
Марыя — Маці з вялікай літары — мужная і цярплівая, як наша Радзіма. Яна бядуе, але ж не скараецца. Вобраз Вольгі Лазебнай гаротны і моцны, як птушка ў якой няма сілы для палёту, але ж ніхто не абрэжа ёй крылы. Яна ў адчаі, бо няма, чым накарміць пяцёрых дзяцей. Мужа забралі на вайну і нават печы ў хаце няма, але ж трэба цягнуцца за той кволай нітачкай надзеі і ратаваць малых. І ёсць толькі адзін чалавек у вёсцы, які можа дапамагчы, але і той, павагаўшыся, адмаўляе.
Сквапны чалавек з каменным сэрцам – Ігнат. Ён звар’яцеў ад хцівасці. Багацце — адзінае, што яго хвалюе. Яно яго гонар і хараство. За гэта ён сябе ўзвёў на трон, згубіўшы і родных, і чалавечае аблічча. Безумоўнае зло, але яно тутэйшае, слабое і вартае жалю.
Ігната ўвасобіў Яўген Гусеў. Яго персанаж — камічны і нікчэмны, з каменным сэрцам. Ён не пазычыў Марыі меру фасолі. За што ў фінале, Дар’я Дубовік — сцэнограф, ператварае яго ў валун з квадратнай галавой і ножкамі.
Лаканічная і прасякнутая сярэдневечнай метафарычнасцю сцэна і касцюмы герояў даюць волю ўяўленню гледача. Нехта ўбачыць на сцэне старажытную вёску, што прыйшла з-за беднасці ў заняпад. А іншы — казачны край з блакітным возерам-катлом у цэнтры сцэны. У гэтым катле-возеры Марыя варыць каменне, каб прыспаць галодных дзяцей. Тыя каменьчыкі Чараўнік і ператварае ў бульбу.
Рэжысёру ўдалося так візуалізаваць гэтую сцэну, што я адчула водар дзяцінства — маладой бульбы з кропам, што летнім ранкам лунаў і ў маёй роднай хаце.
Дапамагалі акцёрам па за сцэнай Ганна Сцепанец і Даніла Катовіч.
Гукавае і музычнае атачэнне пастаноўкі стварыў гукааператар Мікіта Гушчанка. Уласная музыка з дадаткам запісу дуды і абертанавай флейты Германа Бандарэнкі, абгарнулі дзейства ў адзіную Беларускую рапсодыю.
У «Катле з каменьчыкамі» ёсць характэрная для драматычных пастановак Клімчука старэйшага рыса: планшэтныя лялькі, якія дадаюць вобразам, створаным акцёрамі, вобразную адметнасць.
З першага погляду, яны здаюцца другароднымі. Акцёры і так ствараюць вытанчаныя вобразы, але ж паспрабуй іх выключыць, і пастаноўка страціць арыгінальнасць, і ўнікальнасць лялечнага стылю.
А разам у пастаноўцы ёсць усё: і смех, і слёзы, і шчаслівы фінал, і нават бульба. Не, не яна наша нацыянальная ідэя — свядомасць, дабро і цярплівасць — нашыя карані і вялікая гістарычная памяць. Гэтым зараз і жыве нашая Беларусь. І будзе жыць вечна.
Дарэчы, пастаноўка прысвечана афіцыйна абвешчанаму году гістарычнай памяці. Яна ў адну дзею. Рэкамендавана дзецям з 7 гадоў і дарослым.
А квіткоў на «Кацёл з каменьчыкамі» на 26 лістапада, здаецца, ужо няма, але сачыце за афішай «Лялькі».